پوشیه

این تحقیق از پوششی یاد می کند که تا امروز یکی از وسایل زینتی و احیاناً پوشش زنان در خطه بنادر و جزایر خلیج فارس و کرانه های دریای عمان است ، این پوشش روپوشی است به نام « برقع » که در ساحل استان هرمزگان و خطه ساحلی بلوچستان « برکه » و در حوزه بندرلنگه به نام «بتوله » خوانده می شود .

بی شبهه استعمال برقع در بین ایرانیان معمول نبوده و هرگز از عمارت پارسیان نیز نبوده است . زیرا در تاریخ اجتماعی ایران بویژه « خطه جنوب » تا آنجاکه می دانیم چنین سابقه ای وجود نداشته است شعراء و سخنگویان محلی که در زادو بوم خود ، در لارستان ، بنادر جزایر فارس به نام شاعر و سخنگو معروف گشته اند و نیز در گفته های خود آن را از تازیان و تازی زبانان شناخته و به همین وجه آن را معرفی و شناسانده اند .

ایرانیان مقیم کرانه های جنوب خلیج فارس از آن به نام « بطوله » تلفظ می کنند که درستی کلمه برگردان شده آن « بتوله » و واژه حاضر با حرف « ط» عامیانه است درجایی دیگر از لارستان « بتیله » هم می نامند .

1- واژه بتوله با فتح حرف اول و تاء مضموم است در زبان عربی به معنای « بتل» یعنی قطع کننده ، بریده شده ، جداساخته و نیز به مفهوم هر چیزی که ماهیت اصلی را از میان بردارد یا پرده ای بر آن به جهت پوشـــش می کشد که دید واقعی را می برد گفته می شود .

برقع داران در گذشته :

این تحقیق صرفاً و منحصراً جنبه ادبی و فرهنگی و اجتماعی دارد در عین حال که حکایت از پوششی می کند که جزء عادتها و تقالید و سنن ایرانی نیست خود معرف اختلافی است که ارتباط سنتی با ایرانیان ندارد .

وجود برقع و روپوشی بنام « بتوله » که هم اکنون عموم زنان بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای مکران شمالی و جنوبی » بر چهره دارند و بنام برقع جلوه گری می کند چیز دیگری است که بنام حجاب برخود گرفته اند و گاهی نیز بنام اینکه برای جلوگیری از آفتاب و سوختگی صورت است عنوان می کنند.

  برقع ، مقنعه ونقاب

دو پوشش که پیش از اسلام وبعداز اسلام در موارد خاصی مورداستفاده بوده اند:

1- برقع

2- مقنعه

برقع یک واژه عربی است ، البرقع ، جمع آن براقع می شود و در لغت عرب چنین آمده است که «ما تستر به المراه وجهها» یعنی برقع است که زنان روی خود را به آن می پوشانند، برقع یا مقنعه یا نقاب مورداستفاده افرادی است که نمی خواهند شناخته شوند در گذشته مردمان معروفی بیشتر از این دو پوشش به منظور عدم شناساندن خود استفاده می کردند وهر دو مورد استفاده مردوزن قرار می گرفته ولی مقنعه وبرقع بیشتر مورد استفاده زنان است و جز در موارد خاص مرد از آن استفاده نمی کند که آنهم نقاب است ، اگر چه در کشورهای کویت بحرین وعراق نقاب نیز مورد استفاده زنان بی برقع است . نهایت اینکه نوع نقاب مردان غیر از نوع پوشش زنان است افراد و قبیله ای نیز هستند که چهره خود را با دو مقنعه شال یا عمامه و یاروسری » می پوشانند که نمونه آن در سرزمین طوارق افریقا ونیز در بخش گسترده ای از بلوچستان خودمان نیز دیده می شوند .

 یونان منشاء اولیه برقع :

عادت زنان یونان بسیار قدیم این بوده که چهره خود را بوسیله گوشه ای از روسری خود می پوشانده اند بعضی از زنان یونانی در مناطق مختلف این کشور یک نوع روپوش مخصوص که در جزایر کوس وارکوس ساخته می شده با آن روی خود رااز دیگران پنهان می داشته اند و این نوع روپوش به طرز بسیار جالبی بافته می شده وظاهری شفاف و درخشان داشته است.

چنانچه هم اکنون برقع مورد استفاده زنان جنوب خلیج فارس شفاف و درخشان و آلوده به رنگانیل است.

از این جاو آنجا :

اگر منشاء استفاده برقع در میان زنان یونانی را بدایت پیدایش قرار دهیم باید قانع شویم که سیر اشاعه استعمال آن در اسپانیا ، صحرای طوارق ، عربستان ، امارات ، جنوب خلیج فارس ، سلطنت نشین عمان و سپر کرانه های خلیج فارس را به عنوان یک دور تسلسل بپذیریم اما سخن از اینکه کی چه وقت به ایران آمده است ، یا چه کسانی آنها را به ساحل جنوب و جنوب خاوری ایران همراه آورده موضوعی است که از این پس به آن می پردازیم .

آنچه نگارنده تحقیقات کافی در این خصوص نموده این است که برقع در اسپانیا مورد استعمال زنان بوده است و انتقال آن به زنان عرب به روزگار پیش از اسلام از یونان و به عهد اسلامی از اسپانیا به صحرای آفریقا آمده است که ابتدا مردم در طوارق ، و بربرها در میان زنان و حتی مردانشان نیز انتشار و مورد استعمال و روپوشی گردیده است مهاجرت آن دسته از مردم در صحرا و بربر به نقاط مختلف عربستان و سپس عمان و بویژه محلیان کرانه های سواحل خلیج فارس و آبهای مکران انتقال یافته است . در طوراق و بربر برقع تنها جنبه حجاب و روگیری نداشته است بلکه استعمال آن در اینجا بیشتر به خاطر حفظ چهره از بادهای گرم و موسمی و سپس جلوگیری از تابش آفتاب صحرا بوده است تا از گزند گرما در امان مانند . ولی هنگامیکه اسلام آمد زنان مسلمان عرب جنبه حجاب و روپوشی از غیر محارم به آن دادند .

  آمیزش نژادی عرب با آنها باعث شد که این نژاد رنگی دیگر به خود گیرد و لذا اکنون مردمی سیه چهره اند و پوست بدنشان غالباً قهوه ای سوخته رنگ است .

در سفرهای جنگی شاپور اول و شاپور دوم که اعراب راگو شمالی دادند و هر دو عده ای از اسرای عرب را به ایران آوردند و در نقاط پهناور خوزستان پراکنده و اقامت دادند ، برقع از آن زمان پیداش شده است .ولی هم اکنون می بینیم که گروههای موجود استان خوزستان فاقد برقع هستند و این خـــود می رساند که برقع جز و عادت تمام مردم عرب دنیا نبوده است .

زنان و مردمانی که از سرزمین طوارق و سرزمین های نزدیک به آن دین اسلام را پذیرفتند و با خطه حجاز پیوندهای اجتماعی پیدا کردند این نقطه آغاز تحویل برقع به سرزمین حجاز و کرانه های عربستان و عمان بود از این پس به تدریج بگونه ای که عادت انسانهاست هر گروهی در طرز ساختن نقاب ابتکاراتی به خرج داد و برای خود ابداعی کرد تا سده های 19 و 20 م که برقع بر چهره های زنان کرانه های بنادر و جزایر خلیج فارس تماشا می کنیم . اکنون زیباترین نوع برقع از زنان بحرینی

بندرلنگه و عرب بوصیمت و غاریه است و سپس برقع زنان بنی یاس عرب ابوظبی و دبی و سایر امارات متحده عربی است .

پیش از عصر پرتقالیها در تنگه هرمز وسایر جزایر غربی وجنوب غربی کشورمان یعنی در دوران صفویه اصولاً برقع در بندر عباس وسایر بنادر در آن روز وجودداشته است که مربوط به مهاجرت واحیاناً بردگان عرب مهاجر بوده است واگر زنان جنوب از آن تاریخ برقع پوشی داشته اند لامحاله مربوط به این اقوام مهاجر بوده است. زیرا شواهدی از سخنگویان محلی می آید که برقع از عرب و عرب زادگان بوده است.

انواع برقع :

چنانکه در گذشته اشاره شد برقع از منشاء خود (یونان ) به اسپانیا و از آنجا به صحرای طوارق و «بربر» رفت تا جائی که با ساحل عربستان و عمان انتقال یافت و در بین زنان این کشورها انتشار پیدا کرد و بنام یک «زینت» دل پسندی آنرا پذیرفتند ، هر کدام از دارندگان برقع کوشش کردند تا برای خود در طرز ساختن آن ابداعی کنند ، امروز که در میان اقوام و گروههای مختلف جهان عرب و دسته ای از ایرانیان مرزنشین ، هنوز وجود برقع پرده از چهره ماهرویان آفتاب زده جنوبی نگرفته ، ساخت و مد برقع به اشکال مختلفی درآمده است که از نظر برش و ساختمان باصطلاح با مد متنوعی درجه بندی می شود .

در این درجه بندی شکل و زیبایی برقع و نوع مرغوب آن مورد توجه است .

1- برقع زنان بحرینی قطری و کویتی که شکل واحدی دارند .

2- برقع زنان عرب امارات متحده عربی « هفت واحد شیخ نشین های سابق »

3- برقع بادیه نشینان عمان

4- برقع سواحل باطنه عمان و مسقط که شباهت زیادی به نوع برقع زنان عرب امارات متحده عربی دارد .

5- برقع زنان بلوچ ساحل مکران که رنگ قرمزی دارد .

6- برقع زنان بندرعباس

7- برقع روستائیان بندرعباس در کشار و کلات تا آخر

8- برقع زنان گاوبندی باستثناء مرکز گاوبندی و بوچیر و بهده و کناردان که نک بندی دارد و در میان همه مشخص است و زشت ترین برقعی است که برنگ قرمز است .

9- برقع زنان بنادر شیبکوه تابع شهرستان بندرلنگه که ناپسندترین پوشش از لحاظ حجاب دارد و بدترین نوع برقع است در این میان برقع روستائیان بندرعباسی و نوع برقع زنان بدوی عمان با هم مشابه اند چنان که گویا از یکدیگر گرفته و قراردادی شده است در ساحل عمان برقع یک زن بدوی بادیه نشین هنوز به برقع بدویه معروف است و شبیه برقع روستائیان بندرعباس و کشار و کلات عباسی است .

  الف . چهره گیر ترین نوع برقع همانا برقع مورد استعمال روستائیان بندرعباسی و اعراب بدوی عمان است .

ب. زیباترین نوع برقع موجود در ساحل شمال خلیج فارس برقع زنان بحارنه شیعه مذهب و عرب زبان بندرلنگه است که ظریف زیبا و هر بیننده ای را چشم گیر است .

ج. از نظر زیبایی نسبی وشکل و طرح برقع زنان امارات متحده عربی از طایفه «بنی یاس » است که از نظر روگیری حد متوسط و میانگین در بین برقع های موجود دارد .

د. زشت ترین نوع برقع را زنان ساحلی و روستائیان بندرعباس دارند که هر ماهرخی و زهره جبینی را به شبحی تغییر شکل می دهد .

واما از نظر هزینه پرخرج ترین نوع برقع بتوله مهاجرین بحرینی بندرلنگه است که از ایرانیان اصیل سلیم النفس و نجیب این شهراند این گروه دارای مذهب حقه جعفری اثنا عشری است و زبان خانه و خانواده شان عربی است دیگر برقع زنان امارات متحده عربی است که هر دو دارای مفتول نقره یا طلا است ولی نوع متوسط آن از مفتول سیمین زری است که واژه یا لفظ اخیر مفهوم زرین را دارد .

برگرفته از :

کتاب برقع پوشان خلیج فارس و دریای عمان نوشته: عباس انجم روز